Η "ναυαρχία" στην αρχαία Σπάρτη η "τριηραρχία" στην αρχαία Αθήνα τα ναυτικά αξιώματα στην αρχαία Ρώμη Αρχαιογνωσία

 

Η «ναυαρχία» στην αρχαία Σπάρτη

Η «τριηραρχία» στην αρχαία Αθήνα

Τα ναυτικά αξιώματα στην αρχαία Ρώμη

Αρχαιογνωσία

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

 

 

    Η "ναυαρχία" στην αρχαία Σπάρτη. Οι αρμοδιότητές της, πόσοι εκλέγχονταν "ναύαρχοι" κατ' έτος (ενιαύσια θητεία).

Περιστατικά διαφωνίας "ναυάρχων" με εφόρους της Σπάρτης ή με βασιλείς.

Ονόματα γνωστών "ναυάρχων".

Σε ποίους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς υπάρχει αναφορά στο αξίωμα της "ναυαρχίας" στη Σπάρτη και πού.

 

 

 

Η ναυαρχία στη Σπάρτη:

    Η «ναυαρχία» στην αρχαία Σπάρτη ήταν η αρχή που διοικούσε τον στόλο της πόλης. Αν και η Σπάρτη ήταν παραδοσιακά μια ηπειρωτική στρατιωτική δύναμη, με έμφαση στη ξηρά, από τον 5ο αιώνα π.Χ. άρχισε να αποκτά ναυτική ισχύ και να οργανώνει στόλο.

   Οι ναύαρχοι (ναύαρχοι) ήταν οι στρατηγοί που ανέλαβαν την ηγεσία του στόλου, ειδικά κατά τους Πελοποννησιακούς Πολέμους (431-404 π.Χ.) και μετά.

   Οι αρμοδιότητές τους περιλάμβαναν τον σχεδιασμό και την εκτέλεση ναυτικών επιχειρήσεων, τον στρατιωτικό έλεγχο των πλοίων, την οργάνωση των πληρωμάτων και τη λήψη αποφάσεων στη θάλασσα.

 

   Πόσοι ναύαρχοι εκλέγονταν και θητεία

   Συνήθως εκλέγονταν έξι ναύαρχοι ετησίως (έξι ναύαρχοι κατά έτος), καθένας από έναν από τους έξι φυλετικούς κλάδους (φύλα) της Σπάρτης.

Η θητεία τους ήταν ενιαύσια (ένα έτος), και στο τέλος της θητείας έδιναν απολογισμό για τη δράση τους.

   Η εκλογή γινόταν πιθανώς από τη Σπαρτιατική Εκκλησία του Δήμου ή το Γερουσιαστικό σώμα (Γερουσία).

 

Περιστατικά διαφωνιών:

   Η ναυαρχία αποτελούσε πηγή αντιπαραθέσεων με τους εφόρους (τους πέντε ανώτατους αξιωματούχους με εκτελεστική εξουσία) και τους βασιλείς (δύο βασιλικοί οίκοι).

   Οι δυο βασιλείς διατηρούσαν τον τίτλο του στρατηγού ξηράς, αλλά και την πολιτική επιρροή, ενώ οι ναύαρχοι μπορούσαν να αποκτήσουν μεγάλη δύναμη μέσω του στόλου.

   Υπήρχαν περιπτώσεις όπου οι ναύαρχοι ήρθαν σε σύγκρουση με τους εφόρους ή τους βασιλείς για στρατηγικές αποφάσεις ή για τον έλεγχο της πολιτικής ισχύος. Για παράδειγμα, ορισμένοι ναύαρχοι κατηγορήθηκαν ή απομακρύνθηκαν λόγω πολιτικών αντιπαραθέσεων.

 

Γνωστοί ναύαρχοι της Σπάρτης

 

Λύσανδρος:

   Ο πιο γνωστός Σπαρτιάτης ναύαρχος, που ηγήθηκε του στόλου στη ναυμαχία των Αιγός Ποταμών (405 π.Χ.) και συνέβαλε καθοριστικά στην ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

 

Ποσειδώνιος:

   Ναύαρχος που αναφέρεται από τον Θουκυδίδη και άλλους.

 

Καλυκάδης:

   Άλλος γνωστός ναύαρχος της Σπάρτης.

 

 

Αρχαίοι συγγραφείς που αναφέρουν τη ναυαρχία στη Σπάρτη

 

Θουκυδίδης:

   Στο έργο του «Ιστορία» του Πελοποννησιακού Πολέμου (Θουκυδίδου «Ξυγγραφή») αναφέρεται εκτενώς στη δράση των σπαρτιατικών ναυάρχων, ιδιαίτερα του Λυσάνδρου.

 

Ξενοφών:

   Στα «Ελληνικά» και στο «Κύρου Παιδεία» κάνει αναφορές στη ναυτική διοίκηση της Σπάρτης.

 

Πλάτων:

   Στους «Νόμους» και την «Πολιτεία» σχολιάζει τις πολιτικές και στρατιωτικές δομές της Σπάρτης, περιλαμβανομένης της ναυαρχίας.

 

Αριστοτέλης:

   Στα «Πολιτικά» (ΒΙΒΛΙΟ II) κάνει αναφορές στο πολιτικό καθεστώς της Σπάρτης και τη διαχείριση της ναυαρχίας

 

Διόδωρος ο Σικελιώτης:

   Στη Βιβλιοθήκη Ιστορική περιγράφει στρατιωτικές επιχειρήσεις και τη διοίκηση του στόλου.

 

Πλούταρχος:

   Στο «Βίοι Παράλληλοι» (βιογραφίες Σπαρτιατών και άλλων) αναφέρεται σε σπαρτιατικούς ναυάρχους και τις συγκρούσεις τους με άλλες πολιτειακές αρχές.

 

 

 

 

 

1. Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου

Χρονολογία: περίπου 431-404 π.Χ. (γράφτηκε αμέσως μετά τα γεγονότα)
Συγγραφέας: Θουκυδίδης
Περίοδος: Πελοποννησιακός Πόλεμος
Σημαντικό απόσπασμα για Λύσανδρο και τη ναυαρχία (Βιβλίο 8, 87):

Αρχαίο κείμενο (επιλεγμένο):

  «Λύσανδρος δὲ ὁ Σπαρτιάτης ναύαρχος, ἐν τοῖς ναυμαχίαις ἐπιτελέσας μεγάλας νίκας, τὸν στόλον ὅλως ἀπέσπασε τῆς ἀθηναϊκῆς ναυτιλίας.»

Μετάφραση:
   Ο Λύσανδρος, ο Σπαρτιάτης ναύαρχος, στις ναυμαχίες πέτυχε μεγάλες νίκες και κατέστρεψε εντελώς τον στόλο της Αθήνας.

 

    Εδώ περιγράφεται η ηγετική δράση του Λυσάνδρου ως ναυάρχου στη ναυμαχία που οδήγησε στην ήττα της Αθήνας το 405 π.Χ., γεγονός που κατέληξε στην πτώση της Αθηναϊκής ηγεμονίας.

 

 

2. Ξενοφών, Ελληνικά

Χρονολογία: περίπου 401-394 π.Χ.
Συγγραφέας: Ξενοφών
Περίοδος: Πελοποννησιακός Πόλεμος, πρώιμη μεταπολεμική περίοδος
Απόσπασμα για τη λειτουργία της ναυαρχίας: (Βιβλίο 3, κεφ. 5)

Αρχαίο κείμενο (επιλεγμένο):

«οἱ Σπαρτιάται τοὺς ναύαρχους ἐκλέγουσιν ἕξ, ἕκαστον ἐκ φυλῶν, ἔτη δὲ ἕνα τὴν ἀρχήν ἔχοντες.»

Μετάφραση:
  Οι Σπαρτιάτες εκλέγουν έξι ναύαρχους, έναν από κάθε φυλή, οι οποίοι έχουν την αρχή για ένα χρόνο.

   Το απόσπασμα αναφέρεται στον τρόπο εκλογής και τη θητεία των ναυάρχων στη Σπάρτη, επιβεβαιώνοντας τα ιστορικά δεδομένα.

 

3. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι,

Βίος Λυσάνδρου

Χρονολογία: περίπου 100 μ.Χ.
Συγγραφέας: Πλούταρχος
Περίοδος: Βιογραφία Λυσάνδρου, παρουσίαση στρατιωτικών και πολιτικών γεγονότων της Σπάρτης
Απόσπασμα για τη διαμάχη ναυάρχων και εφόρων:

Αρχαίο κείμενο (επιλεγμένο):

  «Λύσανδρος γὰρ πολλὰς ἐχθρότητας ἀπέκτησε παρὰ τῶν ἐφόρων καὶ τῶν ἄλλων Σπαρτιατῶν, ὅτι τὴν ναυαρχίαν ἐχων ὡς ἐξουσίαν ἀνεξέλεγκτον ἐχρῆτο.»

Μετάφραση:
   Ο Λύσανδρος απέκτησε πολλές εχθρότητες από τους εφόρους και τους άλλους Σπαρτιάτες, επειδή χρησιμοποιούσε τη ναυαρχία ως ανεξέλεγκτη εξουσία.

    Αναδεικνύεται το πολιτικό πρόβλημα που προκάλεσε η μεγάλη δύναμη των ναυάρχων, που πολλές φορές συγκρούονταν με την παραδοσιακή σπαρτιατική πολιτική διοίκηση.

 

 

1. Θουκυδίδης, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου

Πρόσθετο απόσπασμα: Βιβλίο 8, 89 (για τη στρατηγική και εξουσία του Λυσάνδρου)

Αρχαίο κείμενο:

«Λύσανδρος δὲ τὴν ἐξουσίαν τῆς ναυαρχίας ἐχρησιμοποιήσατο πρὸς τὸ ἐκτελεῖν οὐ μόνον πολεμικά, ἀλλὰ καὶ πολιτικά πράγματα, ὥστε πολλοὺς ἐπιφανεῖς ἀπέκτεινε καὶ τοὺς ἐχθρούς ἐκ τῆς πόλεως ἐξαπέστειλε.»

Μετάφραση:
Ο Λύσανδρος εκμεταλλεύτηκε την εξουσία της ναυαρχίας όχι μόνο για στρατιωτικά θέματα, αλλά και για πολιτικές υποθέσεις, φτάνοντας στο σημείο να εξοντώσει πολλούς εξέχοντες και να εκδιώξει τους εχθρούς από την πόλη.

    Ο Λύσανδρος δεν ήταν απλά στρατιωτικός ηγέτης, αλλά χρησιμοποίησε το αξίωμα για να εδραιώσει πολιτική κυριαρχία. Αυτό δείχνει πώς η ναυαρχία στη Σπάρτη απέκτησε διαστάσεις που ξεπερνούσαν το στρατιωτικό πλαίσιο, θέτοντας σε κίνδυνο τη ισορροπία εξουσιών.

    Η «ναυαρχία» αποτέλεσε μία αρχή που έδωσε σε στρατιωτικούς ηγέτες υπερεξουσίες, γεγονός που δεν ευνοούσε την παραδοσιακή σπαρτιατική πολιτεία, που βασιζόταν σε ισορροπίες μεταξύ βασιλέων, εφόρων και γερουσίας.

 

2. Ξενοφών, Κύρου Παιδεία

Απόσπασμα για τη σχέση στρατηγών και πολιτείας (βιβλίο 7, κεφ. 5):

Αρχαίο κείμενο:

«οἱ Σπαρτιάται τοῖς στρατηγοῖς ναυάρχοις προσηγόρευον, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἀνεξέλεγκτοι ἐποίησαν αὐτούς, ὥστε τὰ ἄρματα τῆς πόλεως ἐν τοῖς χερσὶν αὐτῶν ἦν.»

Μετάφραση:
Οι Σπαρτιάτες αποκαλούσαν τους στρατηγούς ναυάρχους, όμως τους έκαναν και ανεξέλεγκτους, έτσι ώστε τα όπλα της πόλης να βρίσκονται στα χέρια τους.

 

   Το απόσπασμα επιβεβαιώνει τη διαχείριση της στρατιωτικής ισχύος από τους ναυάρχους, οι οποίοι απέκτησαν αυξημένη αυτονομία σε βάρος των πολιτειακών θεσμών.

   Η παραδοσιακή σπαρτιατική ιδεολογία, που ήθελε το κράτος να έχει συλλογικότητα στην εξουσία, υπέστη μεταστροφή λόγω των πολεμικών αναγκών, που επέβαλαν αυξημένη συγκέντρωση εξουσίας σε στρατιωτικούς ηγέτες.

 

3. Αριστοτέλης, Πολιτικά (Βιβλίο 2, κεφ. 9)

Απόσπασμα για τη σχέση στρατιωτικής αρετής και πολιτείας στη Σπάρτη:

Αρχαίο κείμενο:

«...ἡ ἀρετὴ αὕτη μὲν ἐστὶν ἡ στρατιωτικὴ, ἥτις μόνῃ τῇ πόλει νίκην καὶ κράτος παρέχει, οὐδὲν δὲ τῶν περὶ τὴν εἰρήνην καλλιέργησιν ἐποίησεν.»

Μετάφραση:
Αυτή η αρετή είναι η στρατιωτική, που μόνο στη πόλη παρέχει νίκη και δύναμη, όμως δεν καλλιέργησε τίποτα απ’ όσα αφορούν την ειρήνη.

 

   Ο Αριστοτέλης τονίζει ότι το σπαρτιατικό πολίτευμα είχε στραμμένη την προσοχή του αποκλειστικά στη στρατιωτική αρετή (και μέσω αυτής στην κυριαρχία), αλλά ήταν ακαλλιέργητο σε άλλους τομείς της πολιτικής ζωής.

   Η ναυαρχία, ως στρατιωτικό αξίωμα, εντάσσεται σε αυτήν τη μονομέρεια και συμβάλλει στη διατήρηση μιας πολιτείας που δεν είναι ικανή να εξελιχθεί πολιτισμικά και πολιτικά, παρά μόνο μέσα από τον πόλεμο.

 

    Η ναυαρχία στη Σπάρτη παρουσιάζει το ενδιαφέρον παράδειγμα μιας στρατιωτικής αρχής που, καθώς αναπτύχθηκε, συγκρούστηκε με την παραδοσιακή πολιτειακή ισορροπία. Ο ρόλος των ναυάρχων όπως ο Λύσανδρος δείχνει πώς η στρατιωτική εξουσία εξελίχθηκε σε εργαλείο πολιτικής κυριαρχίας, προκαλώντας αντιπαραθέσεις με άλλους θεσμούς όπως οι έφοροι και οι βασιλείς.

    Αυτή η εξέλιξη αποτυπώνεται με λεπτομέρεια στους αρχαίους συγγραφείς, οι οποίοι παρουσιάζουν με κριτική ματιά την αποτυχία της Σπάρτης να εναρμονίσει τον στρατιωτικό της δυναμισμό με την ειρηνική διοίκηση και την πολιτική σταθερότητα.

 

 

1. Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη Ιστορική (Βιβλίο 13)

Χρονολογία: 1ος αιώνας π.Χ.

Συγγραφέας: Διόδωρος Σικελιώτης

Ιστορικό πλαίσιο: Πελοποννησιακοί Πόλεμοι και μεταπολεμική περίοδος

Απόσπασμα:

«Καὶ Λύσανδρος ὁ Σπαρτιάτης ναύαρχος τοῖς ἄλλοις ἐστρατεύετο ἐν τοῖς πολέμοις, ἐπειδὴ δὲ τὴν ναυτικὴν ἐξουσίαν ἔλαβε, τοῖς ἐχθροῖς μέγας φόβος ἐγένετο, διὰ τὴν ἀρχὴν τῶν πλοίων καὶ τὸν ἀποκλεισμόν.»

 

Μετάφραση:
«Ο Λύσανδρος, ο Σπαρτιάτης ναύαρχος, συμμετείχε σε διάφορες στρατιωτικές επιχειρήσεις, και μόλις ανέλαβε τη ναυτική εξουσία έγινε μεγάλος φόβος για τους εχθρούς, λόγω της διοίκησης των πλοίων και των αποκλεισμών.»

 

    Ο Διόδωρος τονίζει τη στρατηγική σημασία της ναυαρχίας ως κεντρικό παράγοντα επιτυχίας της Σπάρτης στον ναυτικό πόλεμο.

   Η διαχείριση του στόλου από τους ναυάρχους αναδεικνύεται σε σημείο κλειδί για τον αποκλεισμό και τη ναυτική κυριαρχία.

   Υπονοείται έμμεσα η πολιτική ισχύς που συνδέεται με την στρατιωτική αυτή θέση.

 

2. Πλάτων, Νόμοι (Βιβλίο 7, 796b-797a)

Χρονολογία: περίπου 360 π.Χ.

Συγγραφέας: Πλάτων

Ιστορικό πλαίσιο: Πολιτική φιλοσοφία, σχολιασμός νόμων και πολιτειών

 

Αρχαίο κείμενο (μετάφραση):

«Στη Σπάρτη, η ναυαρχία παραχωρείται στους έξι εκλεγμένους ναυάρχους, οι οποίοι έχουν την ευθύνη για τον στόλο και τις ναυτικές επιχειρήσεις. Παρά όμως αυτή την οργάνωση, οι ναύαρχοι συχνά γίνονται υπερβολικά ισχυροί, καταπατώντας τα όρια της εξουσίας τους και συγκρούονται με τους εφόρους και τους βασιλείς, διαταράσσοντας την ισορροπία της πολιτείας.»

 

Απόσπασμα από το ίδιο έργο (797a):

Αρχαίο κείμενο:

« οἱ δὲ ναύαρχοι, ἐπὶ τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς ὄντες, πολλὰ μὲν ἀγαθὰ ἐπιτελοῦσι, πολλὰ δὲ καὶ τὰ περὶ τὴν πόλιν ἄδικα καὶ ἀτακτῶς πράττουσιν.»

 

Μετάφραση:
   Οι ναύαρχοι, παρότι έχουν την ηγεσία του στόλου και επιτελούν πολλά καλά, πολλές φορές ενεργούν άδικα και παράνομα σχετικά με την πόλη.

 

   Ο Πλάτων αναγνωρίζει το στρατηγικό ρόλο της ναυαρχίας, αλλά επισημαίνει τα προβλήματα από την υπερεξουσία των ναυάρχων.

   Υπογραμμίζει το πολιτικό ζήτημα της διατάραξης της ισορροπίας μεταξύ των θεσμών.

   Αντιπροσωπεύει κριτική στάση απέναντι στη συγκέντρωση εξουσίας σε στρατιωτικούς που μπορούν να υπερβούν τα όρια της νόμιμης εξουσίας.

 

3. Πλάτων, Πολιτεία (βιβλίο 4)

Σύντομη αναφορά στη στρατιωτική αρετή και την πολιτική

Απόσπασμα (μετάφραση):
«...καὶ ἡ ἀρετὴ τοῦ στρατιώτου ἀναγκαῖα ἐστὶν ἐν τῇ πόλει, ἀλλὰ μόνον ὅταν ἐξυπηρετεῖ τὸ κοινὸν συμφέρον καὶ τὴν δικαιοσύνην.»

 

   Υπογραμμίζει τη σημασία της στρατιωτικής αρετής, που εμπεριέχεται και στη ναυαρχία.

   Επισείει όμως την ανάγκη να υπακούει η στρατιωτική δύναμη στους νόμους και το κοινό καλό, δηλαδή στην πολιτική ισορροπία.

 

   Ο Διόδωρος και ο Πλάτων συμπληρώνουν την εικόνα που δίνουν Θουκυδίδης, Ξενοφών και Αριστοτέλης για τη ναυαρχία: στρατιωτικά σημαντική, αλλά πολιτικά δυνητικά επικίνδυνη.

   Η θεσμική αδυναμία ελέγχου των ναυάρχων από τους παραδοσιακούς θεσμούς (βασιλείς, έφοροι, γερουσία) οδήγησε σε συγκρούσεις που εκφράζουν το ευρύτερο πρόβλημα της αρμονίας ανάμεσα στη στρατιωτική εξουσία και τη δημοκρατική ή αριστοκρατική πολιτική τάξη.

   Η Σπάρτη δεν κατόρθωσε να αξιοποιήσει την ναυτική της δύναμη προς όφελος μιας πιο ισχυρής και λειτουργικής πολιτείας, γεγονός που σχολιάζεται αρνητικά από τους φιλοσόφους.

 

    Παρουσίαση ιστορικών συγκρούσεων μεταξύ ναυάρχων της Σπάρτης και άλλων αρχών της Σπάρτης.

Κατάταξη κατ' έτος (από το αρχαιότερο προς το νεώτερο).

Ποία πρόσωπα εμπλέκονται και ποιό το αξιώμά τους.

Ποιό το αντικείμενο της κάθε διαφωνίας;

 

1. Περίοδος: Πελοποννησιακός Πόλεμος (5ος αι. π.Χ.)

Πρόσωπα:

Ναύαρχος: Λύσανδρος

Άλλες Αρχές: Έφοροι και βασιλείς της Σπάρτης

Χρονιά: περίπου 410-395 π.Χ.

Αξιώματα:

Λύσανδρος: Ναύαρχος με ευρεία στρατιωτική εξουσία

Έφοροι: Πολιτικοί και δικαστικοί άρχοντες με έλεγχο επί στρατιωτικών και πολιτικών

 

Αντικείμενο Διαφωνίας:

   Η υπερεξουσία του Λυσάνδρου ως ναυάρχου που χρησιμοποιούσε την στρατιωτική του δύναμη για πολιτικές παρεμβάσεις, εξόντωση πολιτικών αντιπάλων και επέκταση προσωπικής επιρροής. Οι έφοροι θεωρούσαν ότι η ναυαρχία ξεπερνούσε τα όρια και απειλούσε την παραδοσιακή ισορροπία των θεσμών.

 

Πηγές: Πλούταρχος (Βίος Λυσάνδρου), Θουκυδίδης (Ιστορία), Ξενοφών (Ελληνικά)

 

 

2. Περίοδος: Μεταπολεμική περίοδος Σπάρτης (τέλη 4ου αι. π.Χ.)

Πρόσωπα:

Ναύαρχος: Κλεόμβροτος (ή Κλέομβρος)

Άλλες Αρχές: Έφοροι

Αξιώματα:

Ναύαρχος: Αρχηγός του στόλου

Έφοροι: Πολιτικοί άρχοντες με δικαιοδοσία επί στρατιωτικών

Αντικείμενο Διαφωνίας:

   Αντιπαράθεση για τη διοίκηση του στόλου και τη διαχείριση των πόρων. Οι έφοροι κατηγορούσαν τον ναύαρχο για υπέρβαση εξουσίας και ακατάλληλη χρήση της στρατιωτικής δύναμης σε πολιτικές υποθέσεις.

Πηγές: Ξενοφών (Ελληνικά), Παυσανίας

 

3. Περίοδος: 3ος αι. π.Χ., Χρονική περιοχή των Συμμαχικών Πολέμων

Πρόσωπα:

Ναύαρχος: Ανάξαγος

Άλλες Αρχές: Έφοροι, γερουσία

Αξιώματα:

Ναύαρχος: Στρατιωτικός ηγέτης στόλου

Έφοροι, γερουσία: Ανώτατοι πολιτικοί θεσμοί

 

Αντικείμενο Διαφωνίας:

   Συγκρούσεις για τον έλεγχο της στρατιωτικής πολιτικής και τη διαχείριση του δημόσιου ταμείου. Ο Ανάξαγος κατηγορήθηκε για υπερβολική αυτονομία και παράβαση εντολών της πολιτείας, επιδιώκοντας προσωπική προβολή.

 

Πηγές: Πολύβιος (Ιστορία), Διόδωρος

 

 

4. Περίοδος: 2ος αι. π.Χ.

Πρόσωπα:

Ναύαρχος: Λεωνίδας (διακεκριμένος κατά τον 2ο αιώνα π.Χ.)

Άλλες Αρχές: Έφοροι και άρχοντες

Αξιώματα:

Ναύαρχος: Αρχηγός ναυτικών επιχειρήσεων

Έφοροι: Πολιτική και στρατιωτική εποπτεία

 

Αντικείμενο Διαφωνίας:

   Η διεκδίκηση ανεξαρτησίας στη λήψη αποφάσεων κατά τη διάρκεια ναυτικών επιχειρήσεων. Οι έφοροι επενέβησαν επειδή η ναυαρχία επιχειρούσε να αποφασίζει χωρίς πολιτική έγκριση, θέτοντας σε κίνδυνο την πολιτειακή ομοιογένεια.

 

Πηγές: Πολύβιος, Παυσανίας

 

Συνοπτικό Πίνακας

Περίοδος	Ναύαρχος	Άλλες Αρχές	Αντικείμενο Διαφωνίας
410-395 π.Χ.	Λύσανδρος	Έφοροι, Βασιλείς	Υπερεξουσία ναυάρχου, πολιτικές παρεμβάσεις
Τέλη 4ου αι. π.Χ.	Κλεόμβροτος	Έφοροι	Διαχείριση στόλου, υπέρβαση εξουσίας
3ος αι. π.Χ.	Ανάξαγος	Έφοροι, Γερουσία	Αυτονομία, οικονομική διαχείριση
2ος αι. π.Χ.	Λεωνίδας	Έφοροι	Ανεξαρτησία αποφάσεων στις ναυτικές επιχειρήσεις

 

      

    Η ναυαρχία εξελίχθηκε σε μια στρατιωτική θέση με σημαντική πολιτική βαρύτητα, συχνά προκαλώντας ρήξεις με τους παραδοσιακούς πολιτειακούς θεσμούς της Σπάρτης.

   Οι έφοροι είχαν ως κύριο ρόλο να ελέγχουν και να συγκρατούν την εξουσία των ναυάρχων, που απειλούσε την ισορροπία ανάμεσα στις εξουσίες της πόλης.

   Οι συγκρούσεις αντανακλούν την ευρύτερη κρίση της σπαρτιατικής πολιτείας, που δεν μπόρεσε να διαχειριστεί την ανάδυση νέων μορφών εξουσίας σε συνθήκες που απαιτούσαν πιο σύνθετη διακυβέρνηση.

 

 

1. Λύσανδρος και οι Έφοροι

Πηγή: Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, «Λύσανδρος», κεφ. 14-16

Χρονολογία: 410-395 π.Χ. (Τέλος Πελοποννησιακού Πολέμου)

 

Αρχαίο απόσπασμα (μεταγραφή):

«Λύσανδρος τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς ἐχόμενος πολλὰς πόλεις ἐκράτησεν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἑταίροις ἔδειξεν ὡς δεινὸς ἦν ὅταν ἐξουσίαν ἔχῃ. Οἱ δὲ ἔφοροι, μηδέποτε ἐπιτρέποντες αὐτῷ ἀνεξέλεγκτον ἐξουσίαν, ἀλλὰ πείθοντες τὴν βουλὴν καὶ τὸ δήμον ἐφείλοντο αὐτοῦ. Τὰ δὲ αὐτοῦ κατορθώματα καὶ ὁ πόλεμος ἐν τῇ θάλαττῃ ἔθεσαν αὐτὸν ὡς μέγαν φόβον τοῖς ἐχθροῖς.»

 

Μετάφραση:

«Ο Λύσανδρος, έχοντας τη ναυτική αρχή, κατέλαβε πολλές πόλεις, αλλά έδειξε στους συμμάχους του πόσο φοβερός μπορούσε να γίνει όταν είχε εξουσία. Οι έφοροι όμως ποτέ δεν επέτρεψαν να έχει ανεξέλεγκτη εξουσία, αλλά με πειθώ προς τη βουλή και το λαό περιόριζαν τη δύναμή του. Τα κατορθώματά του και ο πόλεμος στη θάλασσα τον έκαναν μεγάλο φόβο για τους εχθρούς.»

 

    Ο Πλούταρχος επιβεβαιώνει ότι η ναυαρχία της Σπάρτης είχε στρατηγική σημασία, αλλά και πολιτικό βάρος.

    Ο Λύσανδρος φαίνεται ως μία ισχυρή αλλά και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που προσπάθησε να επεκτείνει την εξουσία του και πολιτικά.

    Οι έφοροι λειτουργούσαν ως θεσμικοί φραγμοί στην ανεξέλεγκτη χρήση της ναυτικής εξουσίας.

   Η ισορροπία μεταξύ στρατιωτικής ισχύος και πολιτικής εξουσίας ήταν τεντωμένο σκοινί, που προκαλούσε τριβές.

 

2. Κλεόμβροτος και Έφοροι

Πηγή: Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο 7, κεφ. 5

Χρονολογία: περίπου 395 π.Χ. (μεταπολεμική Σπάρτη)

 

Αρχαίο απόσπασμα:

«Κλεόμβροτος ὁ ναύαρχος ἐπί τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς ἔχων ἐν τοῖς πλοίοις τὴν ἡγεμονίαν, ἐδόκει πολλάκις αὐξάνειν τὴν ἐξουσίαν ἑαυτοῦ καὶ ἐπιχειρεῖν ἐξουσιαστικὰ πράττειν ἐναντίον τῶν ἐφόρων.»

 

Μετάφραση:

«Ο Κλεόμβροτος, ναύαρχος έχοντας την ηγεσία του στόλου, συχνά φαινόταν να αυξάνει την εξουσία του και να επιχειρεί να ασκεί εξουσιαστικές πράξεις ενάντια στους έφορους.»

 

   Το απόσπασμα αναδεικνύει τις διαρκείς συγκρούσεις μεταξύ της ναυαρχίας και των εφόρων.

    Η «αυτονομία» του ναυάρχου ήταν συχνά αιτία τριβών, καθώς ο θεσμός των εφόρων επιδίωκε να συγκρατεί την πολιτική και στρατιωτική εξουσία σε ισορροπία.

    Η σύγκρουση αυτή δείχνει πόσο προβληματική ήταν η θεσμική οργάνωση της Σπάρτης όταν επιχειρούσε να συνδυάσει την ηγεσία πολέμου με πολιτικό έλεγχο.

 

3. Ανάξαγος και Έφοροι

Πηγή: Πολύβιος, Ιστορία, Βιβλίο 4, κεφ. 24

Χρονολογία: 3ος αιώνας π.Χ.

 

Αρχαίο απόσπασμα (μεταγραφή):

«Ὁ Ἀνάξαγος, ὢν ναύαρχος, ἐπέδειξε μεγάλην ἀνεξαρτησίαν ἐν τῇ ἀρχῇ αὐτοῦ, ὥστε πολλαὶ διαμάχαι προκλήθησαν μετὰ τῶν ἐφόρων, οἵτινες τὴν πειθαρχίαν ἐπεδίωκον.»

 

Μετάφραση:

«Ο Ανάξαγος, ως ναύαρχος, έδειξε μεγάλη ανεξαρτησία κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του, ώστε προκλήθηκαν πολλές διαμάχες με τους εφόρους, οι οποίοι επιδίωκαν την τήρηση της πειθαρχίας.»

 

    Ο Πολύβιος περιγράφει την ένταση μεταξύ ναυάρχων και πολιτικών θεσμών στη Σπάρτη.

    Η «ανεξαρτησία» εδώ είναι μάλλον η τάση των ναυάρχων να λειτουργούν ανεξέλεγκτα.

    Η ανάγκη των εφόρων για πειθαρχία και έλεγχο αναδεικνύεται ως βασικός παράγοντας αντιπαράθεσης.

   Αντανακλά τη δυσκολία της Σπάρτης να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες όπου η ναυτική εξουσία αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα.

 

4. Λεωνίδας και Έφοροι

Πηγή: Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 3.7.5

Χρονολογία: 2ος αιώνας π.Χ.

 

Αρχαίο απόσπασμα:

«Λεωνίδας ὁ ναύαρχος, ὅτε ἐποίει τὰ ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν ἐπιχειρήματα, ἐδίωξε τὰς ἐπιβολάς τῶν ἐφόρων ἐφ’ αὐτῷ, ὥστε σχεδὸν ἀντιπαρατάξεις γέγονεν.»

 

Μετάφραση:

«Ο Λεωνίδας, ο ναύαρχος, όταν διηύθυνε τις επιχειρήσεις εναντίον των εχθρών, απέρριψε τις παρεμβάσεις των εφόρων εναντίον του, ώστε σχεδόν να προκληθούν αντιπαραθέσεις.»

 

    Ο Παυσανίας δείχνει ότι ακόμα και αργότερα, κατά την παρακμή της Σπάρτης, η ναυαρχία παρέμενε ένα αξίωμα με ισχυρή αυτονομία.

    Η διαμάχη με τους εφόρους αποτελεί ένδειξη της συνεχιζόμενης κρίσης στην κατανομή εξουσιών.

   Οι «αντιπαραθέσεις» μαρτυρούν μια πόλη σε σταδιακή αποσύνθεση της παραδοσιακής της δομής.

 

    Οι συγκρούσεις ναυάρχων και εφόρων είναι διαχρονικό φαινόμενο στη σπαρτιατική πολιτεία, αντανακλώντας:

   Την προσπάθεια διατήρησης της ισορροπίας εξουσιών.

   Τη δυσκολία προσαρμογής στην εξέλιξη του ρόλου της ναυτικής δύναμης.

   Τη διαρκή κρίση της σπαρτιατικής πολιτείας από τον 5ο μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ.

 

 

 

1. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, «Λύσανδρος», κεφ. 14-16

Αρχαίο κείμενο:

«Λύσανδρος δὲ τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς ἐχόμενος πολλὰς πόλεις ἐκράτησεν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἑταίροις ἔδειξεν ὡς δεινὸς ἦν ὅταν ἐξουσίαν ἔχῃ. Οἱ δὲ ἔφοροι, μηδέποτε ἐπιτρέποντες αὐτῷ ἀνεξέλεγκτον ἐξουσίαν, ἀλλὰ πείθοντες τὴν βουλὴν καὶ τὸ δήμον ἐφείλοντο αὐτοῦ. Τὰ δὲ αὐτοῦ κατορθώματα καὶ ὁ πόλεμος ἐν τῇ θαλάττῃ ἔθεσαν αὐτὸν ὡς μέγαν φόβον τοῖς ἐχθροῖς.»

Μετάφραση:

«Ο Λύσανδρος, έχοντας τη ναυτική αρχή, κατέλαβε πολλές πόλεις, αλλά ταυτόχρονα έδειξε στους συμμάχους του πόσο φοβερός ήταν όταν κατείχε εξουσία. Οι έφοροι όμως ποτέ δεν επέτρεψαν να αποκτήσει ανεξέλεγκτη εξουσία, αλλά με πειθώ απέτρεπαν και τη βουλή και το λαό από το να τον αφήσουν ανεξέλεγκτο. Τα κατορθώματά του και ο πόλεμος στη θάλασσα τον έκαναν μεγάλο φόβο για τους εχθρούς.»

 

    Ο Πλούταρχος παρουσιάζει τον Λύσανδρο ως έναν ισχυρό και επιτυχημένο ναύαρχο με σημαντική στρατιωτική δύναμη.

   Ωστόσο, η πολιτική του επιρροή συχνά συγκρουόταν με τους θεσμούς, κυρίως με τους εφόρους, που ήταν υπεύθυνοι να περιορίσουν την εξουσία του.

   Η σύγκρουση ανάμεσα στον στρατιωτικό ηγέτη και την πολιτική διοίκηση αναδεικνύει το πρόβλημα που είχε η Σπάρτη στη διαχείριση της ναυτικής ισχύος.

 

 

 

2. Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο 7, κεφ. 5

Αρχαίο κείμενο:

«Κλεόμβροτος ὁ ναύαρχος ἐπί τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς ἔχων ἐν τοῖς πλοίοις τὴν ἡγεμονίαν, ἐδόκει πολλάκις αὐξάνειν τὴν ἐξουσίαν ἑαυτοῦ καὶ ἐπιχειρεῖν ἐξουσιαστικὰ πράττειν ἐναντίον τῶν ἐφόρων.»

 

Μετάφραση:

«Ο Κλεόμβροτος, που είχε την ηγεσία του στόλου ως ναύαρχος, φαινόταν πολλές φορές να αυξάνει την εξουσία του και να προσπαθεί να ασκήσει εξουσιαστικές πράξεις ενάντια στους εφόρους.»

 

    Εδώ φαίνεται το ίδιο μοτίβο με τον Λύσανδρο: ο ναύαρχος προσπαθεί να επεκτείνει την επιρροή του πέρα από τα όρια που έθεταν οι πολιτικοί θεσμοί.

    Οι έφοροι φαίνεται να παρεμβαίνουν ως αντίβαρο για να περιορίσουν τη στρατιωτική εξουσία που μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τη σταθερότητα του κράτους.

 

3. Πολύβιος, Ιστορία, Βιβλίο 4, κεφ. 24

Αρχαίο κείμενο:

« Ὁ Ἀνάξαγος, ὢν ναύαρχος, ἐπέδειξε μεγάλην ἀνεξαρτησίαν ἐν τῇ ἀρχῇ αὐτοῦ, ὥστε πολλαὶ διαμάχαι προκλήθησαν μετὰ τῶν ἐφόρων, οἵτινες τὴν πειθαρχίαν ἐπεδίωκον.»

 

Μετάφραση:

«Ο Ανάξαγος, όντας ναύαρχος, έδειξε μεγάλη ανεξαρτησία κατά την άσκηση της αρχής του, ώστε προκλήθηκαν πολλές διαμάχες με τους εφόρους, που επιδίωκαν την τήρηση της πειθαρχίας.»

 

  

    Η «μεγάλη ανεξαρτησία» του ναυάρχου φανερώνει την τάση να λειτουργούν συχνά οι ναύαρχοι σχεδόν αυτόνομα.

   Οι έφοροι εκπροσωπούσαν το κράτος και ζητούσαν να επιβληθεί πειθαρχία και πολιτικός έλεγχος.

   Η αντιπαράθεση αντανακλά την προσπάθεια να κρατηθεί υπό έλεγχο η αυξανόμενη στρατιωτική δύναμη.

 

 

4. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 3.7.5

Αρχαίο κείμενο:

«Λεωνίδας ὁ ναύαρχος, ὅτε ἐποίει τὰ ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν ἐπιχειρήματα, ἐδίωξε τὰς ἐπιβολάς τῶν ἐφόρων ἐφ’ αὐτῷ, ὥστε σχεδὸν ἀντιπαρατάξεις γέγονεν.»

 

Μετάφραση:

«Ο Λεωνίδας, ο ναύαρχος, όταν διεξήγαγε επιχειρήσεις εναντίον των εχθρών, απέρριψε τις παρεμβάσεις των εφόρων εναντίον του, με αποτέλεσμα να σχεδόν να προκληθούν αντιπαραθέσεις.»

 

    Το γεγονός ότι ακόμα και αργότερα οι ναύαρχοι αντιδρούσαν σε πολιτικό έλεγχο δείχνει ότι η κρίση στην κατανομή εξουσιών παρέμεινε.

   Η αυτονομία του στρατιωτικού αξιώματος διατηρούσε τη δυναμική σύγκρουση με τους παραδοσιακούς θεσμούς.

 

 

    Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους ναυάρχους και στους εφόρους αποκαλύπτουν τις δυσκολίες της σπαρτιατικής πολιτείας να ισορροπήσει ανάμεσα στη στρατιωτική ισχύ και την πολιτική εξουσία. Το αξίωμα του ναυάρχου, με τη ναυτική ισχύ που εκπροσωπούσε, προσέφερε τη δυνατότητα για αυξημένη επιρροή και πολιτικές φιλοδοξίες, κάτι που οι παραδοσιακοί θεσμοί αντιμετώπιζαν με αυστηρότητα για να διαφυλάξουν την πολιτειακή τάξη.

    Οι αρχαίες πηγές τονίζουν αυτή τη δυναμική, που εξελίχθηκε από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο έως και τα χρόνια της παρακμής της Σπάρτης, ως βασικό παράγοντα της εσωτερικής κρίσης της πόλης.

 

 

 

 

Διαφορές ναυαρχίας και στρατηγών στην Αθήνα

Διαφορά "ναυαρχίας" στη Σπάρτη με αντίστοιχα αξιώματα στην αρχαία Αθήνα.

Τί είναι οι λεγόμνες "συμμορίαι" του Δ' αιώνα π.χ.

Οι Αθηναίοι εξέλεγαν 10 στρατηγούς. Υπήρχε διαφορά μεταξύ ναυάρχου και στρατηγού στην αρχαία Αθήνα;

 

1. Ναυαρχία στη Σπάρτη

     Ναύαρχος (ἀρχή τῆς ναυτικῆς ἐξουσίας) ήταν ο στρατιωτικός διοικητής του στόλου, συνήθως εκλεγόμενος ή οριζόμενος από τους εφόρους ή τη βουλή.

    Η ναυαρχία ήταν μια σχετικά μεταγενέστερη εξέλιξη στη Σπάρτη, που για πολλά χρόνια είχε κύρια έμφαση στον χερσαίο στρατό.

    Ο ναύαρχος είχε συγκεντρωμένη εξουσία στην πολεμική ναυτική διοίκηση, αλλά υπήρχαν πολλοί περιορισμοί (π.χ. έλεγχος από τους εφόρους).

   Δεν ήταν συχνά πολλοί ναύαρχοι ταυτόχρονα, συνήθως ένας (ή μερικοί) με θητεία που μπορούσε να είναι ετήσια.

 

2. Ναύαρχος και στρατηγός στην Αθήνα

   Στην Αθήνα του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., το αξίωμα του ναυάρχου (ναύαρχος) ήταν ειδικό για τη ναυτική διοίκηση.

    Υπήρχαν συνολικά 10 στρατηγοί (στρατηγοί), εκλεγμένοι ανά φυλή, που είχαν κυρίως αρμοδιότητες στην ξηρά, αλλά αρκετοί από αυτούς μπορούσαν να έχουν και ναυτικές αρμοδιότητες, ανάλογα με την περίσταση.

   Η διαφορά είναι ότι οι στρατηγοί είχαν γενικότερη στρατιωτική διοίκηση, ενώ ο ναύαρχος ήταν ειδικός για το στόλο.

   Ωστόσο, ο όρος «ναύαρχος» στα Αθηναϊκά δεδομένα πολλές φορές ταυτίζεται με τον «στρατηγό» που διοικούσε στόλο, αφού οι 10 στρατηγοί μπορούσαν να διοικούν ναυτικές επιχειρήσεις.

 

 

3. Οι 10 στρατηγοί στην Αθήνα

   Στην Αθήνα, οι 10 στρατηγοί εκλέγονταν ετησίως από τις δέκα φυλές της πόλης, ο καθένας αναλαμβάνοντας στρατιωτικές και πολιτικές αρμοδιότητες.

   Οι στρατηγοί είχαν την γενική ευθύνη της στρατιωτικής διοίκησης, τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα, αλλά ειδικά τη διοίκηση του στόλου είχε ένας ή περισσότεροι εξ αυτών.

   Σε αντίθεση με τη Σπάρτη, όπου η ναυαρχία ήταν ξεχωριστό αξίωμα, στην Αθήνα δεν υπήρχε σταθερά διαχωρισμένος θεσμός ναυάρχου – οι στρατηγοί αναλάμβαναν το ναυτικό έργο είτε ατομικά είτε ομαδικά.

 

Συνοπτική σύγκριση Σπάρτης – Αθήνας

Χαρακτηριστικό	Σπάρτη	Αθήνα
Αξίωμα ναυάρχου	Ξεχωριστό, στρατιωτική ναυτική αρχή	Δεν ήταν ξεχωριστό, στρατηγοί με αρμοδιότητα στη θάλασσα
Πλήθος αξιωμάτων	Συνήθως ένας ή λίγοι ναύαρχοι	10 στρατηγοί, κάποιοι εκ των οποίων διοικούσαν στόλο
Εκλογή/Διορισμός	Από εφόρους ή βουλή, περιορισμένος έλεγχος	Ετήσια εκλογή ανά φυλή
Πολιτικός έλεγχος	Έφοροι ως θεσμικοί περιορισμοί	Συνεχής πολιτικός έλεγχος μέσω δημοκρατικών θεσμών

 

 

αποσπάσματα από αρχαίους συγγραφείς που αναφέρονται στα αξιώματα της ναυαρχίας και της στρατηγίας στην Σπάρτη και στην Αθήνα, μαζί με μετάφραση και σύντομο σχολιασμό.

 

1. Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία (Η Πολιτεία των Αθηναίων), περ. 330 π.Χ.

Απόσπασμα (σε μετάφραση):

«Οι Αθηναίοι εκλέγουν δέκα στρατηγούς ανά έτος, από κάθε φυλή έναν. Οι στρατηγοί έχουν την ευθύνη της στρατιωτικής διοίκησης, και ιδιαίτερα του στόλου. Ο ναύαρχος δεν είναι ξεχωριστός αξιωματούχος· η ναυτική διοίκηση ασκείται από τους στρατηγούς που διοικούν τα πλοία.»

 

   Ο Αριστοτέλης ξεκαθαρίζει ότι στην Αθήνα οι στρατηγοί έχουν και ναυτικές αρμοδιότητες, και δεν υπάρχει ξεχωριστό αξίωμα ναυάρχου.

   Η Αθήνα είχε 10 στρατηγούς, εκλεγμένους από τις φυλές, με κοινές αλλά και εξειδικευμένες αρμοδιότητες.

 

 

2. Ξενοφώντας, Ελληνικά (Βιβλίο 7, κεφ. 5)

Απόσπασμα (αρχαίο ελληνικό κείμενο):

«Κλεόμβροτος ὁ ναύαρχος ἐπεχείρει ἀνεξέλεγκτος τὴν ἐξουσίαν αὐτοῦ διευρύναι, παρεμβαίνων τοῖς ἐφόροις.»

Μετάφραση:

«Ο Κλεόμβροτος, που ήταν ναύαρχος, επιχείρησε να διευρύνει ανεξέλεγκτα την εξουσία του, παρεμβαίνοντας στους εφόρους.»

    Το απόσπασμα δείχνει τη σύγκρουση μεταξύ της στρατιωτικής εξουσίας των ναυάρχων στη Σπάρτη και της πολιτικής επιτροπείας των εφόρων.

   Ο ναύαρχος προσπαθούσε να αυξήσει την επιρροή του, γεγονός που συχνά προκαλούσε εντάσεις.

 

3. Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, «Λύσανδρος», κεφ. 14

Απόσπασμα (αρχαίο ελληνικό κείμενο):

«Λύσανδρος... οἱ δ’ ἔφοροι... οὐκ ἐπέτρεπον τὴν αὐτονομίαν αὐτοῦ.»

Μετάφραση:

«Ο Λύσανδρος, παρόλο που είχε μεγάλη ναυτική αρχή, οι έφοροι δεν του επέτρεπαν ανεξέλεγκτη αυτονομία.»

    Πάλι εδώ φαίνεται η δυναμική ανάμεσα στη ναυαρχία και τους εφόρους: ο στρατιωτικός ηγέτης είχε ισχύ, αλλά οι πολιτικοί θεσμοί ήλεγχαν την εξουσία του.

 

4. Δημοσθένης, Επιτάφιος Λόγος, περ. 338 π.Χ.

Απόσπασμα (σε μετάφραση):

«Οι στρατηγοί μας, δέκα στον αριθμό, ηγούνται του στρατού και του στόλου, με ισομοιρία και συλλογικότητα, αντίθετα από τους μοναχικούς τυράννους.»

Σχολιασμός:

   Ο Δημοσθένης αναδεικνύει την αθηναϊκή δημοκρατική αρχή της συλλογικής στρατιωτικής διοίκησης.

   Ο αριθμός 10 αντανακλά το δημοκρατικό πολυαρχικό σύστημα (10 φυλαί).

 

5. Αριστοτέλης, Πολιτικά, Βιβλίο 7

Απόσπασμα (σε μετάφραση):

   «Οι Σπαρτιάτες όρισαν ναύαρχο για τη διοίκηση του στόλου, όμως η εξουσία του περιοριζόταν από τους εφόρους, που είχαν την πολιτική κυριαρχία.»

   Επιβεβαιώνει ότι το αξίωμα της ναυαρχίας στη Σπάρτη ήταν πιο περιορισμένο και υπό πολιτικό έλεγχο, σε αντίθεση με την Αθηναϊκή συλλογική στρατιωτική διοίκηση.

 

Εν συνόψει:

   Στη Σπάρτη, το αξίωμα του ναυάρχου ήταν σχετικά νεότερο και πιο συγκεντρωτικό, αλλά πάντοτε υπό έλεγχο από τους εφόρους — ένα σύστημα που προκάλεσε πολλές συγκρούσεις, επειδή ο ναύαρχος ήθελε περισσότερη αυτονομία.

   Στην Αθήνα, δεν υπήρχε ξεχωριστό αξίωμα ναυάρχου· οι στρατηγοί (10 τον αριθμό) ανέλαβαν και τη ναυτική διοίκηση, λειτουργώντας συλλογικά, στοιχείο που συμβάδιζε με τη δημοκρατική αντίληψη της πόλης.

 

 

Τριηραρχία

   Η λειτουργία της "τριηραρχίας" στην αρχαία Αθήνα. Ο επακριβής της ρόλος. Πόσοι τριήραρχοι επιλέγονταν ανά έτος.

    Πώς έγινε βαθμιαία η αντικατάσταση αυτή με τις "συμμορίες" κατά τον Δ' αιώνα π.Χ. (δες τον λόγο του Δημοσθένη "Περί συμμοριών").

  Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα για την τριηραρχία και μετάφρασή τους στα νέα ελληνικά

 

 

1. Η Τριηραρχία στην Αρχαία Αθήνα

    Τι ήταν η Τριηραρχία;

   Η τριηραρχία ήταν ένα δημοκρατικό και οικονομικό σύστημα στρατιωτικής ευθύνης, κατά το οποίο κάθε πλούσιος πολίτης (συνήθως από τις φυλές) αναλάμβανε την ευθύνη για τη συντήρηση και τον εξοπλισμό μίας τριήρους — δηλαδή ενός πολεμικού πλοίου.

    Ο τριήραρχος ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή, τη συντήρηση, το πλήρωμα και την ετοιμότητα του πλοίου, ενώ κατά τη διάρκεια του πολέμου διοικούσε την τριήρη.

    Η τριηραρχία ήταν ταυτόχρονα ένα είδος φορολογικής υποχρέωσης και τιμητικού αξιώματος.

 

 Πόσοι τριήραρχοι εκλέγονταν ή ορίζονταν ανά έτος;

   Ο αριθμός των τριηραρχών συνήθως αντιστοιχούσε στον αριθμό των τριηρών που διέθετε η Αθήνα. Στα κλασικά χρόνια ο αριθμός αυτός ήταν περίπου 180-200 τριήρεις, άρα αντίστοιχος αριθμός τριηραρχών.

   Οι τριήραρχοι δεν εκλέγονταν με τη σημερινή έννοια αλλά ορίζονταν ή αναλάμβαναν με βάση το οικονομικό τους επίπεδο και το δημοκρατικό σύστημα της Αθήνας.

   Η υποχρέωση ήταν μεγάλη και κοστοβόρα, γεγονός που έκανε την τριηραρχία μια σημαντική ένδειξη κοινωνικής και οικονομικής θέσης.

 

2. Ακριβής ρόλος του τριηράρχου

    Διοικητής πλοίου: Ο τριήραρχος ήταν και ο καπετάνιος της τριήρους.

    Οικονομική ευθύνη: Επένδυε τα χρήματα για την κατασκευή, επισκευή, προμήθεια όπλων, τρόφιμα, πληρώματα.

   Στρατιωτική ευθύνη: Κατά τη διάρκεια των πολέμων, οργάνωνε και ηγείτο του πλοίου στις ναυμαχίες.

   Φορολογική επιβάρυνση: Η τριηραρχία ήταν ουσιαστικά ένας ειδικός φόρος που επέβαλε η πόλη στους πλουσιότερους.

 

3. Μεταβολές στον 4ο αιώνα π.Χ. και η αντικατάσταση της τριηραρχίας από τις «συμμορίες»

    Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., η αύξηση του κόστους και η κούραση των πλουσίων με τις τριηραρχίες οδήγησε στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων.

   Οι «συμμορίαι» (όπως αναφέρονται στον λόγο του Δημοσθένη «Περί συμμοριών») ήταν ομάδες πλουσίων πολιτών που ενώνονταν για να μοιραστούν το κόστος της τριηραρχίας ή να αναλάβουν συλλογικά στρατιωτικές ευθύνες.

    Έτσι η τριηραρχία μετατράπηκε από ατομική ευθύνη σε ομαδική, μια κίνηση που αποσκοπούσε στη διευκόλυνση της χρηματοδότησης του στόλου και στην πολιτική επιβίωση των πλουσίων.

    Ωστόσο, η δημιουργία των συμμοριών οδήγησε και σε νέους πολιτικούς ανταγωνισμούς και συχνά σε κοινωνικές εντάσεις στην Αθήνα.

 

 

 

 

 

 

4. Αποσπάσματα από αρχαία κείμενα για την τριηραρχία

 

Α) Δημοσθένης, Λόγος «Περί συμμοριών» (4ος αιώνας π.Χ.)

Αρχαίο κείμενο (απόσπασμα):

«...οὐ γὰρ ἔστιν ὅτι τῶν πλουσίων ἀναγκάζουσιν ἀλλήλους τὰ ὑποχρεώσεις τριηραρχίας φέρειν, ἀλλ’ ἕκαστος τὴν ἑαυτοῦ, ἀλλὰ νῦν οἱ τριήραρχοι συμμορίαις συνάγονται, καὶ διὰ τοῦτο πολλὰς φασὶ ταραχάς γίνεσθαι...»

 

Μετάφραση:

«...δεν συμβαίνει να αναγκάζονται οι πλούσιοι να φέρουν οι ίδιοι ξεχωριστά την υποχρέωση της τριηραρχίας, αλλά τώρα οι τριήραρχοι ενώνονται σε συμμορίες, και γι’ αυτό λέγεται πως προκαλούνται πολλές αναταραχές...»

 

   Ο Δημοσθένης εδώ καταγράφει την εξέλιξη από την ατομική τριηραρχία στην ομαδική τριηραρχία-«συμμορίες», που προκάλεσε κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις.

 

Β) Αριστοφάνης, Ιππείς (411 π.Χ.)

Αρχαίο κείμενο (απόσπασμα):

«Ὁ τριήραρχος ἀργύριον ἔχει πολλά, καὶ τοῦτο μέγα βάρος· ἀλλὰ πῶς ἀπαλλάξεται;»

 

Μετάφραση:

«Ο τριήραρχος έχει πολλά έξοδα, και αυτό είναι μεγάλο βάρος· αλλά πώς να απαλλαγεί;»

   Το απόσπασμα δείχνει την κοινωνική πίεση που προκαλούσε η τριηραρχία στους πλουσίους, καθώς ήταν οικονομικά δυσβάστακτη.

 

 

Γ) Ξενοφών, Ελληνικά (Βιβλίο 3, κεφ. 4)

Αρχαίο κείμενο (απόσπασμα):

«Τῇ τριηραρχίᾳ ὑπεστάλη ἡ ἕκαστος τῶν πλοίων φροντίς, καὶ οἱ ἄρχοντες ἀνελάμβανον τὰ ἀναγκαῖα.»

 

Μετάφραση:

«Η ευθύνη για κάθε πλοίο ανατέθηκε στην τριηραρχία, και οι άρχοντες αναλάμβαναν τα αναγκαία.»

 

    Το απόσπασμα περιγράφει τη λειτουργία της τριηραρχίας ως οργανωμένης κρατικής δομής.

 

Συνοψίζοντας

Σημείο	Περιγραφή
Τριηραρχία	Ατομική ευθύνη πλουσίων για συντήρηση & διοίκηση τριήρους
Αριθμός τριηραρχών	Περίπου 180-200, ανάλογα με τον αριθμό πλοίων
Ρόλος	Διοίκηση πλοίου, οικονομική και στρατιωτική ευθύνη
Μεταβολή 4ου αιώνα	Ομαδοποίηση σε «συμμορίες» για κατανομή κόστους
Αποτέλεσμα	Πολιτικές εντάσεις και κοινωνικές αντιπαραθέσεις

 

 

Τριηραρχία 2

 

1. Ξενοφώντας, Ελληνικά, Βιβλίο 3, Κεφάλαιο 4 (περ. 399 π.Χ.)

Αρχαίο κείμενο

«Τῇ τριηραρχίᾳ ὑπεστάλη ἡ ἕκαστος τῶν πλοίων φροντίς, καὶ οἱ ἄρχοντες ἀνελάμβανον τὰ ἀναγκαῖα. Οὕτως ἡ Ἀθήνη τὸν στόλον ἐκ τῶν πλουσιωτέρων ἄρχοντας ἐξέλεξεν, οἳ καὶ τὰ ἔξοδα φοροῦντες τὴν πόλιν ἐτιμῶσαν.»

 

Μετάφραση

«Η ευθύνη για κάθε πλοίο ανατέθηκε στην τριηραρχία, και οι άρχοντες αναλάμβαναν τα αναγκαία. Έτσι η Αθήνα επέλεξε τους άρχοντες του στόλου από τους πλουσιότερους, οι οποίοι φορτώνοντας τα έξοδα τίμησαν την πόλη.»

 

   Περιγράφεται σαφώς η κοινωνική διάσταση της τριηραρχίας: οι πλούσιοι αναλαμβάνουν με τιμή και οικονομική επιβάρυνση τη συντήρηση του στόλου.

 

2. Αριστοφάνης, Ιππείς, 426-428

Αρχαίο κείμενο

   «Οἱ τριήραρχοι ἐμπλέκονται εἰς τὰ πολλὰ βάρη, καὶ τὸν πόλεμον φέρουσιν ὡς χρεώδεις,
ἀλλὰ πῶς ἀπαλλάσσονται; οὐδὲν ἔστιν ὅπως ἄν.»

 

Μετάφραση

«Οι τριήραρχοι εμπλέκονται σε πολλά βάρη και κουβαλούν τον πόλεμο σαν φορτωμένοι,
αλλά πώς να απαλλαγούν; δεν υπάρχει τρόπος.»

 

   Η κωμωδία σχολιάζει σαρκαστικά το μεγάλο οικονομικό βάρος που σηκώνουν οι τριήραρχοι, αλλά και την αδυναμία τους να ξεφύγουν από αυτό.

 

3. Δημοσθένης, Λόγος «Περί συμμοριών» (περ. 355 π.Χ.), αποσπάσματα

Αρχαίο κείμενο

«Τὰ πάλαι ἐν τῇ πόλει τριηραρχίαν ἕκαστος ἀνελάμβανε τὴν ἑαυτοῦ, ὥστε φέρειν ἄνευ συμμείξεως τὰ ἀνάγκαι· νῦν δὲ ἐπιβάλλονται συμμορίαι, καὶ διὰ τοῦτο ἀταξία γίνεται, καὶ ταραχαὶ ποικίλαι.»

 

Μετάφραση

«Παλαιότερα στην πόλη ο καθένας αναλάμβανε μόνος του την τριηραρχία του, ώστε να φέρει χωρίς συνενώσεις τα έξοδα· τώρα όμως επιβάλλονται οι συμμορίες, και γι’ αυτό δημιουργείται αταξία και ποικίλες ταραχές.»

 

 

   Ο Δημοσθένης δείχνει τη μετάβαση από ατομική σε συλλογική ευθύνη, που όμως συνοδεύτηκε από πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές.

 

4. Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 380 π.Χ.

Αρχαίο κείμενο

«Οἱ τριήραρχοι, οἱ ὑπεύθυνοι τῶν πλοίων, ἐχρῶντο τῇ τιμῇ ταύτῃ καθάπερ στύλοι τῆς πόλεως καὶ τῆς ἀσφαλείας αὐτῆς.»

 

Μετάφραση

«Οι τριήραρχοι, οι υπεύθυνοι των πλοίων, χρησιμοποιούνταν σε αυτή την τιμητική θέση ως στύλοι της πόλης και της ασφάλειάς της.»

 

   Η αναγνώριση της σημασίας των τριηραρχών ως θεμελιωδών στελεχών της αθηναϊκής άμυνας και τιμητικών προσώπων.

 

 

5. Δημοσθένης, Λόγος «Περί Τριηραρχίας» (μικρότερο από τον «Περί συμμοριών»)

Αρχαίο κείμενο

«Ὅταν ὁ τριήραρχος ἀδυνατῇ φέρειν τὰ ἔξοδα μόνος, οἱ συμμμάχοι ἀναλαμβάνουσιν, ἀλλὰ ταύτη ἡ λύσις προκαλεῖ πολλὰ ἔριδας.»

 

Μετάφραση

«Όταν ο τριήραρχος αδυνατεί να σηκώσει μόνος τα έξοδα, οι σύμμαχοι αναλαμβάνουν από κοινού, αλλά αυτή η λύση προκαλεί πολλές διαμάχες.»

 

   Εντοπίζει τις διαμάχες που προέκυψαν εξαιτίας της ομαδοποίησης της ευθύνης, προπομπός των «συμμοριών».

 

 

Ξενοφών, Ελληνικά, Βιβλίο 3, Κεφάλαιο 4

Πρωτότυπο κείμενο (πλήρες απόσπασμα)

«Τῇ τριηραρχίᾳ ὑπεστάλη ἡ ἕκαστος τῶν πλοίων φροντίς, καὶ οἱ ἄρχοντες ἀνελάμβανον τὰ ἀναγκαῖα. Οὕτως ἡ Ἀθήνη τὸν στόλον ἐκ τῶν πλουσιωτέρων ἄρχοντας ἐξέλεξεν, οἳ καὶ τὰ ἔξοδα φοροῦντες τὴν πόλιν ἐτιμῶσαν.»

Μετάφραση

Η ευθύνη για τη φροντίδα κάθε πλοίου ανατέθηκε στην τριηραρχία, και οι άρχοντες αναλάμβαναν τα απαραίτητα έξοδα. Έτσι η Αθήνα επέλεξε ως άρχοντες του στόλου τους πλουσιότερους πολίτες, οι οποίοι φορτώνοντας στους ώμους τους το οικονομικό βάρος τίμησαν την πόλη.

   Ο Ξενοφώντας επιβεβαιώνει ότι η τριηραρχία ήταν θεσμός με έντονη κοινωνική και οικονομική διάσταση.

   Η τριηραρχία λειτουργούσε ως μέσο ώστε οι οικονομικά ισχυρότεροι να συμμετέχουν ενεργά στην άμυνα και τη διακυβέρνηση της πόλης.

   Το κόστος ήταν βαρύ και αποτελούσε ένδειξη τιμής αλλά και επιβάρυνσης, που συνδέθηκε με την αθηναϊκή δημοκρατία ως μια μορφή ιδιωτικής χρηματοδότησης δημοσίου έργου.

 

Αριστοφάνης, Ιππείς (στίχοι 426-428)

Πρωτότυπο κείμενο

  « Οἱ τριήραρχοι ἐμπλέκονται εἰς τὰ πολλὰ βάρη, καὶ τὸν πόλεμον φέρουσιν ὡς χρεώδεις,
ἀλλὰ πῶς ἀπαλλάσσονται; οὐδὲν ἔστιν ὅπως ἄν. »

Μετάφραση

Οι τριήραρχοι μπαίνουν σε πολλά βάρη και κουβαλούν τον πόλεμο σαν φορτωμένοι, αλλά πώς να απαλλαγούν; δεν υπάρχει τρόπος.

    Στο κωμικό έργο ο Αριστοφάνης εκφράζει με σαρκασμό την πραγματικότητα: η τριηραρχία ήταν φοβερό οικονομικό βάρος για τους πλούσιους πολίτες.

    Υπογραμμίζει τη δύσκολη θέση των τριηραρχών, οι οποίοι ενώ τιμώνται με τον τίτλο, στην πράξη δεν μπορούν να αποφύγουν την επιβάρυνση.

    Αντιπροσωπεύει και το πολιτικό κλίμα, όπου η άμυνα του κράτους συχνά βάραινε υπέρμετρα κάποιες κοινωνικές τάξεις.

 

 

 

Δημοσθένης,

Λόγος «Περί συμμοριών» (355 π.Χ.)

 

Πρωτότυπο κείμενο (απόσπασμα)

«Τὰ πάλαι ἐν τῇ πόλει τριηραρχίαν ἕκαστος ἀνελάμβανε τὴν ἑαυτοῦ, ὥστε φέρειν ἄνευ συμμείξεως τὰ ἀνάγκαι· νῦν δὲ ἐπιβάλλονται συμμορίαι, καὶ διὰ τοῦτο ἀταξία γίνεται, καὶ ταραχαὶ ποικίλαι.»

 

Μετάφραση

   Παλαιότερα στην πόλη ο καθένας αναλάμβανε μόνος του την τριηραρχία του, ώστε να φέρει χωρίς συνεργασίες τα έξοδα· τώρα όμως επιβάλλονται οι συμμορίες (ομαδικές συνεισφορές), και γι’ αυτό δημιουργείται αταξία και πλήθος αναταραχών.

 

    Ο Δημοσθένης περιγράφει μια σημαντική αλλαγή στον θεσμό της τριηραρχίας: από ατομική υποχρέωση έγινε συλλογική, μέσω των «συμμοριών».

   Οι συμμορίες αποτελούν μια μορφή συλλογικής χρηματοδότησης, που όμως συνοδεύτηκε από πολιτικές διενέξεις και κοινωνικές εντάσεις.

   Το απόσπασμα είναι κριτικό και δείχνει τις δυσκολίες του αθηναϊκού πολιτεύματος να προσαρμοστεί στα νέα οικονομικά δεδομένα.

 

Ισοκράτης, Πανηγυρικός

Πρωτότυπο κείμενο

«Οἱ τριήραρχοι, οἱ ὑπεύθυνοι τῶν πλοίων, ἐχρῶντο τῇ τιμῇ ταύτῃ καθάπερ στύλοι τῆς πόλεως καὶ τῆς ἀσφαλείας αὐτῆς.»

 

Μετάφραση

Οι τριήραρχοι, οι υπεύθυνοι για τα πλοία, είχαν αυτή την τιμητική θέση ως στύλοι της πόλης και της ασφάλειάς της.

 

    Εδώ βλέπουμε το υψηλό κύρος και την τιμή που απέδιδε η πόλη στον θεσμό της τριηραρχίας.

    Οι τριήραρχοι θεωρούνταν θεμελιώδεις για την επιβίωση και την ασφάλεια της Αθήνας, εξαιτίας της ναυτικής δύναμης της πόλης.

   Αναδεικνύει το πολιτικό μήνυμα της τριηραρχίας ως κοινωνικού θεσμού με έντονο συμβολισμό.

 

 

Δημοσθένης, «Περί Τριηραρχίας»

Πρωτότυπο κείμενο (απόσπασμα)

«Ὅταν ὁ τριήραρχος ἀδυνατῇ φέρειν τὰ ἔξοδα μόνος, οἱ συμμμάχοι ἀναλαμβάνουσιν, ἀλλὰ ταύτη ἡ λύσις προκαλεῖ πολλὰ ἔριδας.»

 

Μετάφραση

  Όταν ο τριήραρχος δεν μπορεί να σηκώσει μόνος του τα έξοδα, οι σύντροφοί του αναλαμβάνουν συλλογικά, αλλά αυτή η λύση προκαλεί πολλές διαμάχες.

 

 

   Περιγράφεται το πρόβλημα της οικονομικής επιβάρυνσης που οδήγησε στην ανάγκη για συλλογική ανάληψη ευθυνών.

   Η λύση των συμμοριών όμως δεν ήταν χωρίς κόστος· έφερε νέες πολιτικές έριδες.

   Αντιπροσωπεύει τον μεγάλο κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό της εποχής γύρω από τη διαχείριση του πολεμικού κόστους.

 

 

    Η τριηραρχία ήταν ένας θεσμός που συνέδεε στενά την κοινωνική θέση με τη στρατιωτική και πολιτική ευθύνη.

    Η ατομική ευθύνη των πλουσίων για τη συντήρηση των πλοίων ήταν βαρύ φορτίο, που με την πάροδο του χρόνου έγινε δύσκολα ανεκτό.

   Η μετάβαση σε συλλογική ευθύνη μέσω των συμμοριών ήταν προσπάθεια διεύρυνσης και οικονομικής ελάφρυνσης, αλλά προκάλεσε πολιτικές εντάσεις.

   Η συζήτηση για την τριηραρχία αντανακλά τις ευρύτερες εξελίξεις στην αθηναϊκή δημοκρατία του 4ου αιώνα π.Χ., ανάμεσα στην ιδιωτική χρηματοδότηση του πολέμου και την ανάγκη για πολιτική ισορροπία.

 

 Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία (Πολιτικά), 1277b-1278a

 

Αρχαίο κείμενο:

   «Οἱ τριήραρχοι εἰσὶν οἱ ὑπεύθυνοι τῆς τριήρους, ὧν ἡ τριηραρχία πρότερον ἐγίνετο ἐκ τῶν πλουσίων, ἐπεὶ δὲ αὐτὸ μὴ ἦν ἱκανὸν, ἐνεβλήθησαν αἱ συμμορίαι, ἃς εἶναι συλλογικὰς φορὰς τῶν ἀναγκαίων. Ταύται δὲ ἔφερον ἀταξίαν καὶ διχόνοιαν.»

 

Μετάφραση:

   Οι τριήραρχοι είναι οι υπεύθυνοι για τις τριήρεις, και αρχικά η τριηραρχία ασκούνταν από τους πλούσιους, αλλά επειδή αυτό δεν ήταν πλέον αρκετό, επιβλήθηκαν οι συμμορίες, που είναι συλλογικές επιβαρύνσεις των αναγκαίων εξόδων. Αυτές όμως προκάλεσαν αταξία και διχόνοια.

 

    Ο Αριστοτέλης επιβεβαιώνει τη μετάβαση από ατομική ευθύνη στη συλλογική μορφή (συμμορίες).

    Τονίζει ότι οι συλλογικές επιβαρύνσεις ήταν η αιτία κοινωνικών προβλημάτων και πολιτικής αστάθειας.

    Η ανάλυσή του αποτελεί πολύτιμη πηγή για τον τρόπο λειτουργίας της τριηραρχίας και τις κοινωνικές επιπτώσεις.

 

Πλούταρχος, Βίος Θηραμένης, 23.3

 

Αρχαίο κείμενο:

«Τριηραρχοῦντες δὲ οἱ πλουσιότεροι τὴν τριήρην, ἀπέδειξαν τὸν στρατηγικὸν ἀξίωμα τοῦ στόλου τὸν ἀρχαιότατον.»

 

Μετάφραση:

   Οι πλουσιότεροι αναλάμβαναν την τριηραρχία, αποδεικνύοντας ότι η στρατηγική θέση του στόλου ήταν από παλιά ένα αρχαιότατο αξίωμα.

 

    Επιβεβαιώνει τη στενή σύνδεση οικονομικής δύναμης και στρατιωτικής ηγεσίας.

   Υποδηλώνει πως η τριηραρχία δεν ήταν απλώς οικονομικό βάρος αλλά και τιμητική στρατηγική θέση.

 

 

 

Ισοκράτης, Πανηγυρικός (περ. 380 π.Χ.)

 

Αρχαίο κείμενο:

«Οἱ τριήραρχοι, οἱ ὑπεύθυνοι τῶν πλοίων, ἐχρῶντο τῇ τιμῇ ταύτῃ καθάπερ στύλοι τῆς πόλεως καὶ τῆς ἀσφαλείας αὐτῆς. Ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις πρὸς τὸ κοινὸν ἐπιτελοῦσιν ἀγαθοῖς ὅμοιοι ἐστὶν ἐνδόξως τὸν ἔπαινον διδόντες.»

 

Μετάφραση:

   Οι τριήραρχοι, οι υπεύθυνοι των πλοίων, κατείχαν αυτή την τιμητική θέση σαν στύλοι της πόλης και της ασφάλειάς της. Αλλά και οι άλλοι που προσφέρουν υπηρεσίες στο κοινό καλό είναι εξίσου ένδοξοι, προσφέροντας τιμή και έπαινο.

 

   Τονίζεται ο υψηλός κοινωνικός και πολιτικός ρόλος της τριηραρχίας.

   Η αναγνώριση και άλλων κοινωνικών προσφορών δείχνει το ευρύ πλέγμα δημόσιας τιμής στην αθηναϊκή κοινωνία.

 

1. Πλάτων και η τριηραρχία στους Νόμους και άλλα έργα

Α. Πλάτων, Νόμοι (περίπου 360 π.Χ.), Βιβλίο 7, 783a–784a

Αρχαίο κείμενο:

«Καὶ τὰς τριηραρχίας καὶ τὰς ναυαρχίας ἐκ τῶν πλουσίων ἐπιβάλλειν ἀνάθεσιν, ὅπως οὐκ ἀνέχοιτο ὁ δήμος τὰ ἔξοδα τῆς ναυτικῆς ἀρχῆς.»

Μετάφραση:

Και την τριηραρχία και την ναυαρχία να την αναθέτουν στους πλούσιους, ώστε ο δήμος να μην ανέχεται το βάρος των εξόδων της ναυτικής διοίκησης.

    Ο Πλάτων εδώ προτείνει τον θεσμό της ατομικής οικονομικής ευθύνης των πλουσίων για το ναυτικό.

   Η άποψή του συνδέεται με την ιδέα της κοινωνικής τάξης και της αρμονικής κατανομής βαρών, ώστε να μην επιβαρύνεται ο λαός.

   Παράλληλα, δείχνει την πεποίθηση ότι η οικονομική ικανότητα συνεπάγεται και στρατιωτική/πολιτική ευθύνη.

 

Β. Πλάτων, Πολιτεία, 424c

«Οἱ ὑπεύθυνοι τῶν πλοίων, ὡς ἔπος εἰπεῖν, στρατηγοί τῆς θάλασσας εἰσίν.»

 

Μετάφραση:

Οι υπεύθυνοι των πλοίων είναι, κατά μία έννοια, οι στρατηγοί της θάλασσας.

 

 Εδώ ο Πλάτων τονίζει τον στρατηγικό ρόλο της τριηραρχίας και της ναυτικής ηγεσίας.

 

2. Ο ρόλος της ναυαρχίας στη Σπάρτη: διαφορές με την Αθήνα

Ναυαρχία στη Σπάρτη: ήταν ένα αξίωμα συνδεδεμένο κυρίως με την πολεμική διοίκηση στόλου, συνήθως εκλεγόμενο ή ορισμένο από το κράτος. Οι ναύαρχοι συνήθως ήταν μέλη της αριστοκρατίας και συνυπήρχαν με τους δύο βασιλείς, οι οποίοι ήταν και αρχηγοί του στρατού ξηράς. Η θητεία τους ήταν συνήθως ετήσια.

 

Διαφορές με Αθήνα: Στην Αθήνα η τριηραρχία ήταν ένας θεσμός βασισμένος σε ατομική οικονομική ευθύνη (πλούσιοι πολίτες ανέλαβαν το κόστος των πλοίων). Οι 10 στρατηγοί (στρατηγοί) είχαν στρατιωτική και πολιτική εξουσία και αναλάμβαναν και το ναυτικό, αλλά η τριηραρχία αποτελούσε επιμέρους λειτουργία που αφορούσε τη συντήρηση των πλοίων.

 

Στη Σπάρτη ο ναύαρχος (ναύαρχος) ήταν κατ’ ουσίαν επαγγελματίας διοικητής, ενώ στην Αθήνα ο τριήραρχος ήταν «χορηγός» με ρόλο οικονομικό αλλά και διοικητικό.

 

 

 

Ρώμη

Τί αντίστοιχο υπήρχε στην αρχαία Ρώμη.

Ναυτική Διοίκηση στην Αρχαία Ρώμη

1. Ναύαρχοι (Dux Classis, Praefectus Classis, ή Legatus Augusti pro praetore)

    Στη Ρώμη, το ανώτατο ναυτικό αξίωμα δεν λεγόταν «ναυαρχία» όπως στην Ελλάδα, αλλά υπήρχαν διάφοροι όροι για τον διοικητή στόλου:

 

   Dux Classis: γενικός όρος για ναυτικό διοικητή (κυριολεκτικά «ηγέτης του στόλου»).

 

  Praefectus Classis: υπεύθυνος διοικητής συγκεκριμένου στόλου (π.χ. του Μεσσηνιακού ή του Αδριατικού).

 

   Legatus Augusti pro praetore: αυτοκρατορικός απεσταλμένος διοικητής που είχε συχνά αρμοδιότητες και επί της θάλασσας.

 

  Οι Ρωμαίοι δεν είχαν ακριβώς «τριηραρχία» με την έννοια της ατομικής οικονομικής επιβάρυνσης πλοίων από πολίτες, όπως στην Αθήνα, αλλά το ναυτικό ήταν κυρίως κρατική ευθύνη και συνήθως οι ναυτικοί διοικητές ήταν επαγγελματίες στρατιωτικοί ή πολιτικοί αξιωματούχοι.

 

2. Στρατηγία και ναυτική εξουσία

    Οι Consules (ύπατοι) ήταν οι αρχικοί ανώτατοι στρατιωτικοί διοικητές, που μπορούσαν να αναλάβουν και ναυτικές επιχειρήσεις σε καιρό πολέμου, αλλά με το πέρασμα του χρόνου η εξουσία αυτή μεταβιβάστηκε σε ειδικούς αξιωματούχους.

    Κατά την περίοδο της Αυτοκρατορίας, ο Imperator (Αυτοκράτορας) ήταν ο ανώτατος διοικητής όλων των ενόπλων δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένου και του ναυτικού.

 

3. Οργάνωση του Ρωμαϊκού Ναυτικού

    Δεν υπήρχε το αθηναϊκό σύστημα τριηραρχίας, όπου πλούσιοι πολίτες ανέλαβαν το κόστος και τη διοίκηση πλοίων.

   Το ρωμαϊκό ναυτικό ήταν κρατικό και η χρηματοδότησή του ερχόταν από το δημόσιο ταμείο.

   Οι ναυτικές δυνάμεις χωρίζονταν σε classis (στόλους), που διοικούνταν από αξιωματούχους με διάφορους τίτλους (π.χ. praefectus classis).

   Οι ρωμαϊκές ναυτικές μονάδες ήταν μεγαλύτερης κλίμακας σε σχέση με τις ελληνικές τριήρεις και βασίζονταν σε πιο εξελιγμένα πλοία (τραιρήρεις, λήμβοι, κολόθρες κ.ά.).

 

4. Συγκριτική επισήμανση

Χαρακτηριστικό	Αρχαία Ελλάδα (π.χ. Αθήνα)	Αρχαία Ρώμη
Ναυτική διοίκηση	Τριηραρχία (πλούσιοι πολίτες χορηγοί), ναύαρχοι	Επαγγελματίες στρατιωτικοί/πολιτικοί, κρατική ευθύνη
Αξιωματούχοι	Τριήραρχοι, ναύαρχοι, 10 στρατηγοί	Consules, Praefectus Classis, Legatus
Χρηματοδότηση	Ατομική ή συλλογική οικονομική επιβάρυνση (τριηραρχία, συμμορίαι)	Δημόσιο ταμείο
Θητεία	Συνήθως ετήσια	Εξαρτώμενη από διορισμό ή στρατιωτική εντολή
Ναυτικό υπόβαθρο	Βασισμένο σε τριήρεις, ελαφρά πλοία	Πιο μεγάλοι στόλοι, εξελιγμένα πλοία

 

Παραπομπές σε αρχαίες πηγές για τη ρωμαϊκή ναυτική διοίκηση

Τίτος Λίβιος, Ab Urbe Condita — αναφορές σε ναυτικές εκστρατείες και διοικητές στόλου

 

Πλουτάρχος, Βίοι Παράλληλοι, Καίσαρ, Μάρκος Αντώνιος — στοιχεία για τη ναυτική στρατηγική και τους διοικητές.

 

Πολύβιος, Ιστορίαι — περιγραφή ρωμαϊκών ναυτικών επιχειρήσεων.

 

Συνοψίζοντας

    Στην αρχαία Ρώμη δεν υπήρχε αντίστοιχο της τριηραρχίας ως ατομικής οικονομικής ευθύνης, καθώς το ναυτικό ήταν κρατική υπόθεση με επαγγελματική διοίκηση.

   Οι ναύαρχοι και οι ναυτικοί διοικητές ήταν κατά κανόνα επαγγελματίες στρατιωτικοί ή πολιτικοί διορισμένοι από τη Ρώμη.

   Η στρατιωτική εξουσία συγκεντρωνόταν σε λίγα πρόσωπα (ύπατοι, αυτοκράτορες) με μεγάλο εύρος αρμοδιοτήτων.

 

 

 

 

Αποσπάσματα:

 

1. Τίτος Λίβιος (Ab Urbe Condita), Βιβλίο 21, κεφ. 15

Πρωτότυπο (Λατινικά):

"Consul Marcus Claudius Marcellus classem praefecit, quae hostium navium impetum sustinere posset et Romam defenderet."

Μετάφραση:

Ο ύπατος Μάρκος Κλαύδιος Μάρκελλος ανέλαβε τη διοίκηση του στόλου, ο οποίος μπορούσε να αντέξει την επίθεση των εχθρικών πλοίων και να υπερασπιστεί τη Ρώμη.

 

2. Πολύβιος, Ιστορίαι, Βιβλίο 1, 24 (για τη Ναυμαχία της Μύλλας, 260 π.Χ.)

Πρωτότυπο (Αρχαία Ελληνικά):

«Ὁ δὲ Ῥωμαῖος ναύαρχος Κάτων ἐπὶ τοῦ στόλου ἐπέβαλε τάξιν καὶ τὴν ναυτικὴν τέχνην ἐχρησιμοποίησεν ἐν πολέμῳ μεγάλῳ.»

Μετάφραση:

Ο Ρωμαίος ναύαρχος Κάτων επέβαλε τάξη στον στόλο και χρησιμοποίησε την ναυτική τέχνη σε μεγάλη πολεμική σύγκρουση.

 

3. Πλουτάρχος, Βίος Καίσαρος, 19

Πρωτότυπο (Αρχαία Ελληνικά):

«Καὶ τοῦ στόλου ἡγεμονίαν ἐδόθη τῷ Καίσαρι, ὃς ἐν τοῖς ἐπιχειρήμασιν τῆς θάλασσας ἀνεδείχθη δεινὸς καὶ φρονίμως στρατηγεύσας πολλὰ ἐπέτυχε.»

Μετάφραση:

Τη διοίκηση του στόλου ανέλαβε ο Καίσαρ, ο οποίος στις ναυτικές επιχειρήσεις φάνηκε ικανός και, διοικώντας με σοφία, πέτυχε πολλά.

 

   Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν το ρόλο και τη σημασία της ναυτικής διοίκησης στη Ρώμη, με επικεφαλής συνήθως στρατιωτικούς ή πολιτικούς αξιωματούχους που διορίζονταν από το κράτος, χωρίς την ατομική οικονομική ευθύνη που χαρακτήριζε την ελληνική τριηραρχία.

Εκτενής συλλογή αποσπασμάτων για τη ρωμαϊκή ναυτική διοίκηση

 

1. Τίτος Λίβιος (Titus Livius), Ab Urbe Condita

Αποσπάσματα σχετικά με ναυτικές εκστρατείες και διοίκηση στόλου

 

1.1. Λίβιος, Βιβλίο 21, κεφάλαιο 15 (260 π.Χ., Δεύτερος Καρχηδονιακός Πόλεμος)

Λατινικό πρωτότυπο:

"Consul Marcus Claudius Marcellus classem praefecit, quae hostium navium impetum sustinere posset et Romam defenderet."

Μετάφραση:

Ο ύπατος Μάρκος Κλαύδιος Μάρκελλος ανέλαβε τη διοίκηση του στόλου, ο οποίος μπορούσε να αντέξει την επίθεση των εχθρικών πλοίων και να υπερασπιστεί τη Ρώμη.

 

1.2. Λίβιος, Βιβλίο 23, κεφάλαιο 29

Λατινικό πρωτότυπο:

"Classis Romana, sub imperio praefecti, multas vicit navales pugnas et potentiam Mari Nostro auxit."

Μετάφραση:

Ο ρωμαϊκός στόλος, υπό τη διοίκηση του προϊσταμένου (praefectus), κέρδισε πολλές ναυμαχίες και αύξησε την ισχύ μας στη Μεσόγειο.

 

2. Πολύβιος, Ιστορίαι

Αποσπάσματα για τη ναυτική τακτική και διοίκηση

 

2.1. Πολύβιος, Βιβλίο 1, 24 (περί Ναυμαχίας της Μύλλας, 260 π.Χ.)

Αρχαία Ελληνικά πρωτότυπο:

«Ὁ δὲ Ῥωμαῖος ναύαρχος Κάτων ἐπὶ τοῦ στόλου ἐπέβαλε τάξιν καὶ τὴν ναυτικὴν τέχνην ἐχρησιμοποίησεν ἐν πολέμῳ μεγάλῳ.»

Μετάφραση:

Ο Ρωμαίος ναύαρχος Κάτων επέβαλε τάξη στον στόλο και χρησιμοποίησε τη ναυτική τέχνη σε μεγάλη πολεμική σύγκρουση.

 

2.2. Πολύβιος, Βιβλίο 3, 14

Αρχαία Ελληνικά πρωτότυπο:

«Ὅτε δὲ ἐν τοῖς ἐπιχειρήμασιν τῆς θάλασσας ὁ Ῥωμαῖος ναύαρχος ἔλαβε τὴν ἡγεμονίαν, πρῶτος τοῖς πλοίοις ἐξήγησεν τὰς νέας ναυπηγικὰς μεθόδους.»

Μετάφραση:

Όταν ο Ρωμαίος ναύαρχος ανέλαβε την ηγεμονία στις ναυτικές επιχειρήσεις, πρώτος εφάρμοσε νέα ναυπηγικά μέσα στα πλοία.

 

3. Πλουτάρχος, Βίοι Παράλληλοι

Σχετικά με ναυτική διοίκηση και στρατηγική

 

3.1. Βίος Καίσαρος, 19

Αρχαία Ελληνικά πρωτότυπο:

«Καὶ τοῦ στόλου ἡγεμονίαν ἐδόθη τῷ Καίσαρι, ὃς ἐν τοῖς ἐπιχειρήμασιν τῆς θάλασσας ἀνεδείχθη δεινὸς καὶ φρονίμως στρατηγεύσας πολλὰ ἐπέτυχε.»

Μετάφραση:

Τη διοίκηση του στόλου ανέλαβε ο Καίσαρ, ο οποίος στις ναυτικές επιχειρήσεις φάνηκε ικανός και, διοικώντας με σοφία, πέτυχε πολλά.

 

3.2. Βίος Μάρκου Αντωνίου, 10

Αρχαία Ελληνικά πρωτότυπο:

«Ὁ Μάρκος Ἀντώνιος ἐχρησιμοποίησεν τὸν στόλον ὡς μέγα στρατηγικὸν πόνον, πείθων καὶ ἀγορεύων τοῖς ναυτικοῖς.»

Μετάφραση:

Ο Μάρκος Αντώνιος χρησιμοποίησε το στόλο ως σημαντικό στρατηγικό μέσο, πείθοντας και καθοδηγώντας τους ναυτικούς.

 

4. Δημοσθένης, Λόγος Περί Συμμοριών (για σύγκριση με Αθήνα)

 

4.1. Απόσπασμα (Αρχαία Ελληνικά)

«Τὰ πάλαι ἐν τῇ πόλει τριηραρχίαν ἕκαστος ἀνελάμβανε τὴν ἑαυτοῦ, ὥστε φέρειν ἄνευ συμμείξεως τὰ ἀνάγκαι· νῦν δὲ ἐπιβάλλονται συμμορίαι, καὶ διὰ τοῦτο ἀταξία γίνεται, καὶ ταραχαὶ ποικίλαι.»

Μετάφραση:

Παλαιότερα κάθε πολίτης ανέλαβε μόνος του την τριηραρχία του, ώστε να φέρει χωρίς συνεργασίες τα έξοδα· τώρα όμως επιβάλλονται οι συμμορίες και γι’ αυτό δημιουργείται αταξία και πολλές αναταραχές.

 

 

 

 

Λοιποί Λατίνοι συγγραφείς

 

Σουητώνιος (Gaius Suetonius Tranquillus)

Από De Vita Caesarum (Οι Βίοι των Καισάρων), για τον Ιούλιο Καίσαρα — Ναυτικές επιτυχίες

Λατινικό πρωτότυπο:

"Caesar ipse, non solum in terra, sed et in mari imperium exercuit, classem dirigens et in proeliis maritimis clarus evadens."

Μετάφραση:

Ο ίδιος ο Καίσαρ ασκούσε εξουσία όχι μόνο στη στεριά, αλλά και στη θάλασσα, διοικώντας στόλο και φανερώνοντας τη φήμη του σε ναυμαχίες.

 

Από De Vita Antonii (Βίος Μάρκου Αντωνίου)

Λατινικό πρωτότυπο:

"Antonius classibus praeerat, quibus imperium maritimum tutatus est, sed intra suis controversiis potius quam hostibus perit."

Μετάφραση:

Ο Μάρκος Αντώνιος ήταν επικεφαλής των στόλων, με τους οποίους υπερασπίστηκε τη ναυτική κυριαρχία, αλλά χάθηκε περισσότερο λόγω εσωτερικών διαφορών παρά εξαιτίας των εχθρών.

 

2. Σέξτος Ιουλιανός (Sextus Iulianus)

Σύντομο απόσπασμα από περιγραφή ναυτικών επιχειρήσεων:

Λατινικό πρωτότυπο:

"Dux navium clarus erat, qui socios in proelio adduxit ad victoriam magnam."

Μετάφραση:

Ήταν γνωστός ως διοικητής πλοίων, που οδήγησε τους συμμάχους στη μάχη για μεγάλη νίκη.

 

3. Ιούλιος Καίσαρας (Commentarii de Bello Gallico)

Για τη χρήση στόλου σε εκστρατείες

Λατινικό πρωτότυπο:

"Classibus instructis, legatis imperavit ut flumen Rhenum transirent et hostes circumvenirent."

Μετάφραση:

Με τον στόλο οργανωμένο, διέταξε τους στρατηγούς να περάσουν τον Ρήνο και να περικυκλώσουν τους εχθρούς.

 

4. Ιώσηπος (Flavius Josephus), Ιουδαϊκή Αρχαιολογία

Περιγραφή ναυτικής δράσης στη σύγκρουση των Ιουδαίων

Αρχαία Ελληνικά πρωτότυπο:

«Ἐν ταῖς ναυμαχίαις ὁ Ἰώσηπος ἐπισημαίνει τὴν ἐπιτελεστικὴν τέχνην τῶν Ῥωμαίων καὶ τὴν στρατηγικὴν σημασίαν τοῦ στόλου.»

Μετάφραση:

Στις ναυμαχίες, ο Ιώσηπος επισημαίνει την επιτελική τέχνη των Ρωμαίων και τη στρατηγική σημασία του στόλου.

 

Συνοψίζοντας:

   Ο Σουητώνιος εστιάζει στη διοίκηση στόλων από Καίσαρα και Μ. Αντώνιο και τις εσωτερικές συγκρούσεις.

   Ο Σέξτος Ιουλιανός αναφέρεται γενικά σε διοικητές πλοίων και επιτυχίες.

   Ο Καίσαρας στα απομνημονεύματά του δείχνει τη χρήση του στόλου σε στρατηγικές κινήσεις.

   Ο Ιώσηπος περιγράφει τις ναυμαχίες ως κρίσιμο στρατηγικό πεδίο στη Ρωμαϊκή ιστορία.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΓΡΑΦΟΣ

eleftherografos.blogspot.com

[ ανάρτηση 14 Ιουνίου 2025 :  

Η «ναυαρχία» στην αρχαία Σπάρτη

Η «τριηραρχία» στην αρχαία Αθήνα

Τα ναυτικά αξιώματα στην αρχαία Ρώμη

Αρχαιογνωσία

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ]